De meeste forten en schansen hebben vandaag geen militaire functie meer. Zij hebben echter - geheel of gedeeltelijk - een nieuwe functie gekregen: natuur, recreatie en/of cultuur. De verdediging van Antwerpen was door de eeuwen heen verbonden met de geopolitieke situatie, evoluties in oorlogvoering en ontwikkeling van nieuwe wapens en technologieën. De fortengordels rond Antwerpen hebben een belangrijke band met de omliggende eigen en vijandelijke linies: de Staats-Spaanse Linies in West-, Oost- en Zeeuws-Vlaanderen, de Zuiderwaterlinie in Noord-Brabant (Nederland) en de KW-linie van Koningshooikt tot Waver.
De Staats-Spaanse Linies in West-, Oost- en Zeeuws-Vlaanderen
De Staats-Spaanse Linies zijn de restanten van zestiende- en zeventiende-eeuwse militaire verdedigingswerken. Ze werden aangelegd in de periode van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) tot aan de Franse Tijd (1794). Het stelsel van verdedigingswerken strekt zich aan beide zijden van de Spaanse (Belgische) – Staatse (Nederlandse) grens uit, van Knokke-Heist tot en met Antwerpen. Deze linies speelden een belangrijke rol in de bepaling van de landsgrenzen tussen Nederland en België, maar ook in de verdere geschiedenis van beide landen. Een groot deel van deze linies en vestingen is nog zichtbaar in het landschap.
De forten Sint-Marie in Zwijndrecht, Liefkenshoek in Beveren, Sint-Filips en Lillo in Antwerpen werden in de zestiende eeuw gebouwd als onderdeel van de Spaanse linie. Zij werden regelmatig verbouwd en aangepast. In de negentiende eeuw nam kapitein Henri Alexis Brialmont ze op in de Grote Omwalling rond Antwerpen.
De Staats-Spaanse Linies (in de provincies Zeeland, West- en Oost-Vlaanderen en Antwerpen), de Fortengordels rond Antwerpen (in de provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen) en de Zuiderwaterlinie (in de provincie Noord-Brabant) zijn de drie linies van het project Forten en Linies in Grensbreed Perspectief. Dit project wordt van 2009 tot en met 2012 gesubsidieerd door de Europese Unie.
Meer informatie vind je op de website over de Staats-Spaanse Linies.
De Zuiderwaterlinie in Noord-Brabant (Nederland)
Met de Tachtigjarige Oorlog brak voor Brabant een lange periode van oorlog aan. Die begon in 1568 met de opstand in de Noordelijke Nederlanden (de latere Republiek) tegen de Spanjaarden. En eindigde pas rond 1800, toen Napoleon het in Nederland voor het zeggen heeft.
De Zuiderwaterlinie loopt dwars door Noord-Brabant van west naar oost: de vroegere scheidslijn tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden, het protestantse Noorden en het katholieke Zuiden, tussen Spaans en Staats. De Zuiderwaterlinie is een historisch kralensnoer van vestingsteden, forten, schansen en gebieden voor inundatie. Ze loopt van Bergen-op-Zoom naar Grave, via Steenbergen, Willemstad, Klundert, Breda, Geertruidenberg, Heusden, ’s-Hertogenbosch en Ravenstein. Met een ingenieus stelsel van dijken en sluizen werd het land tussen deze versterkte steden in tijden van oorlog onder water gezet (inundatie).
De Zuiderwaterlinie in de provincie Noord-Brabant, de Staats-Spaanse Linies in de provincies Zeeland, West- en Oost-Vlaanderen en Antwerpen, en de Fortengordels rond Antwerpen (in de provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen) zijn de drie linies van het project Forten en Linies in Grensbreed Perspectief. Dit project wordt van 2009 tot en met 2012 gesubsidieerd door de Europese Unie.
Meer informatie vind je op de website over de Zuiderwaterlinie.
De KW-linie van Koningshooikt tot Waver
De KW-linie is één van de verdedigingslijnen die net voor de Tweede Wereldoorlog gebouwd werden om België te beschermen tegen een Duitse inval. De linie bestond uit meer dan 400 bunkers en liep dwars door België, van Koningshooikt tot Waver. Vandaar de naam KW-linie.
In het landschap zijn nog altijd heel wat restanten van deze linie zichtbaar. De meeste bunkers werden immers nooit afgebroken. Maar er vallen ook nog andere overblijfsels te ontdekken, zoals de Antitankgracht in Haacht. Die ontpopte zich tot een natuurparel waarlangs het mooi wandelen is. Niet alle bunkers liggen er doelloos bij. Wie een bunker in zijn tuin heeft liggen, richt hem in als tuinhuis, aardappel- of wijnkelder. Sommige bunkers zijn zelfs ideale plekjes voor de winterslaap van vleermuizen.
Het pantserfort van Koningshooikt in Lier maakt deel uit van de buitenste fortengordel rond Antwerpen, maar ook van de latere KW-linie.
Meer informatie vind je op de website over de KW-linie.
De Luikse en Naamse forten
De forten rond Antwerpen maakten deel uit van een volledig verdedigingssysteem voor België. Rond Luik en Namen werder er ook fortengordels aangelegd. Deze werden zwaar aangevallen door de Duiters tijdens WOI. Verschillende van deze forten zijn ook te bezoeken. Het fort van Eben Emael is een van de bekensten. Maar ook het fort van Loncin is zeker de moeite van het bezoeken waard. Andere interessante forten zijn: http://www.fortdehollogneliege.be, http://www.fortsaintheribert.be/, enz.
Forten in Frankrijk
Ook in Frankrijk werden er doorheen de geschiedenis heel wat forten en vestingen gebouwd. De bekendste zijn natuurlijk de grote werken van Vauban. Gelijktijdig met de forten rond Antwerpen werden er aan de grenzen van Frankrijk een indrukwekkende linie gebouwd tot en met WO I. Op de website van Fortifications Françaises du Genéral Séré de Rivières vind je hier alle informatie over.